Giải phóng mặt bằng các dự án truyền tải - Bài 1, 2, 3

Bài 1: Vướng từ quản lý đất đai

Riêng trong năm 2016, công tác bồi thường giải phóng mặt bằng (GPMB) đã ảnh hưởng tiến độ tới 20% dự án đang thi công. Mà một trong những vướng mắc căn bản của công tác này chính là khâu quản lý đất đai, đô thị tại địa phương còn chưa chặt chẽ .

Đường dây 220kV Phan Thiết-Phú Mỹ 2.1. Ảnh: Mai Phương/BNEWS/TTXVN

Thực tế triển khai các thủ tục để xây dựng các dự án truyền tải điện, các Ban Quản lý dự án thay mặt EVNNPT quản lý dự án đều có chung nhận xét là hiện nay, công tác quản lý đất đai tại một số địa phương vẫn còn bất cập nên ảnh hưởng rất lớn đến công tác bồi thường GPMB.

Nguyên do nhiều hộ dân đã khai phá, sản xuất, canh tác đất từ trước ngày 15/10/1993, không có tranh chấp với các hộ khác và cũng không có tổ chức, đơn vị quản lý nào của địa phương có ý kiến nhưng vẫn không được cấp giấy Chứng nhận quyền sử dụng đất.

Ông Châu Anh Tuấn - Trưởng ban Quản lý xây dựng EVNNPT cho rằng: “Để người dân sử dụng đất sai mục đích nhưng không cương quyết ngay từ đầu; để người dân giao dịch, mua bán nhưng cơ quan quản lý không biết nên hồ sơ địa chính đất đai không thay đổi phù hợp; có hiện tượng cấp chính quyền bên dưới ban hành các quyết định sai thẩm quyền đến khi thực hiện thủ tục thu hồi đất và bồi thường cấp trên mới biết”.

Ban Quản lý dự án các công trình điện Miền Trung (CPMB) cho biết, khi địa phương xác định nguồn gốc đất để bồi thường GPMB cho dự án triển khai thì yếu tố giấy tờ về đất được đưa lên hàng đầu. Đến đây, UBND các xã đều xác định rằng, các hộ dân không có giấy tờ gì để chứng minh và đây là đất do xã quản lý. Tuy nhiên, UBND các xã lại không giao đất cho chủ dự án xây dựng công trình (do dân đang canh tác, sử dụng). Do đó, việc giải quyết thường kéo dài vì phải báo cáo nhiều cấp xin ý kiến, ảnh hưởng đến tiến độ dự án.

Lắp máy 2 Trạm biến áp 220kV Tuy Hòa. Ảnh: Mai Phương/BNEWS/TTXVN

Trong khi đó, có những khu đất kéo dài khiếu nại giữa các hộ đến hơn 10 năm vẫn chưa giải quyết xong. Khi dự án triển khai, không xác định được thu hồi của chủ nào. 

Sự khác biệt giữa diện tích thực tế và giấy Chứng nhận quyền sử dụng đất cũng là một tồn tại trong công tác GPMB. “Mặc dù diện tích chiếm đất tại vị trí móng rất nhỏ so với thửa đất hiện hữu. Tuy nhiên, chỉ sự sai khác nhỏ sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến việc xác nhận nguồn gốc và trình Phương án bồi thường”, ông Nguyễn Đức Tuyển, Giám đốc CPMB nhận xét. 

Thực tế cũng cho thấy, trong giai đoạn biến động đất đai, các chủ đất ở rất xa (có thể ở tỉnh khác) mua đất và không sử dụng hay chuyển nhượng qua nhiều người dưới hình thức Hợp đồng chuyển nhượng, nên địa phương không quản lý được. Việc tìm ra chủ đất có khi là không thể. 

Bên cạnh đó, người đứng tên trên giấy Chứng nhận quyền sử dụng đất thay cho chủ chính thức cũng là một thực tế vướng mắc. Đơn cử như con cháu ở nước ngoài đầu tư đất tại Việt Nam, nhưng người thân (Cha mẹ, anh chị) đứng tên, nên khi thương thảo rất khó và tính hợp tác rất thấp. Trường hợp này họ mua để đầu tư, kinh doanh, với nhiều mong đợi khác nhau, nay dự án đi qua là điều không mong muốn, ảnh hưởng đến cả kế hoạch lớn của gia đình, nên rất khó thương lượng giá bồi thường. 

Một vấn đề nữa liên quan đến quản lý đất đai là vào những thời gian trước đây, rất nhiều nông trường tự giải thể nên các hộ dân đã xây nhà, tự canh tác, sản xuất nông sản trên đất của nông trường. Họ ở đây đã rất lâu, nhiều thế hệ con cái đã sinh sống nhưng trên bản đồ quản lý đất đai của địa phương vẫn là đất nông trường quản lý, không cấp giấy tờ đất cho bất kỳ hộ nào. Có những trường hợp đã chuyển nhượng đất, nhà, cây cối cho nhau dưới hình thức bán trao tay từ rất lâu. Khi xét nguồn gốc đất để bồi thường là rất phức tạp 

Một thực tế cũng đang diễn ra là một số khu vực rừng phòng hộ ở rất gần khu dân cư, ranh giới giữa rừng và khu dân cư không rõ ràng và việc quản lý đất rừng phòng hộ buông lỏng trong thời gian dài nên các hộ dân đã xây nhà, canh tác tại các bìa rừng phòng hộ, liên hoàn với khu dân cư hiện hữu lúc đó. Cơ quan quản lý không có văn bản hay biên bản xử phạt nên rất khó khăn khi bồi thường hỗ trợ. 

“Nếu chuyển hết tiền bồi thường cho Ban Quản lý rừng, các hộ dân sẽ không cho kéo dây qua đất họ đang sử dụng vì Ban Quản lý rừng không can thiệp được. Còn nếu trả tiền cho dân là trả tiền cho người không có giấy tờ pháp lý liên quan đến đất”, CPMB cho biết. 

Trưởng ban Quản lý xây dựng EVNNPT , ông Châu Anh Tuấn cho hay, công trình truyền tải điện có những đặc thù so với nhiều công trình khác làm cho công tác bồi thường GPMB gặp khó khăn, như: một công trình đi qua nhiều tỉnh, huyện xã nên phải làm việc đồng thời với rất nhiều đơn vị chính quyền tỉnh, huyện, nhiều hội đồng bồi thường; sử dụng nhiều loại đất khác nhau như đất nông nghiệp, đất phi nông nghiệp; diện tích sử dụng đất có thể nhỏ nhưng hành lang an toàn lại ảnh hưởng rất lớn và cùng với rất nhiều loại đất và tài sản khác nhau. 

Theo ông Châu Anh Tuấn, bồi thường GPMB liên quan đến quá nhiều chủ thể với những lợi ích đan xen khác nhau, vì vậy chỉ cần một chủ thể không có ý thức trách nhiệm đúng theo quy định của luật định là công việc sẽ kéo dài./. ​

Bài 2: Vướng cả ở đơn giá đền bù

Đơn giá bồi thường, hỗ trợ có lẽ là khâu vướng nhất trong công tác giải phóng mặt bằng (GPMB).

Bởi lẽ, theo điều 74 của Luật Đất đai số 45/2013/QH1 (có hiệu lực từ ngày 01/07/2014) thì “việc bồi thường được thực hiện bằng cách giao đất có cùng mục đích sử dụng với đất bị thu hồi, nếu không có đất để bồi thường thì bồi thường bằng tiền theo giá đất cụ thể, do UBND tỉnh quyết định”. Đây là chủ trương đúng đắn, mang tính nhân văn cao và hợp lòng dân.

Ban Quản lý dự án các công trình điện Miền Trung (CPMB) cho biết, để xác định giá cụ thể, UBND các huyện phối hợp với các Sở chuyên ngành của tỉnh thực hiện hay thuê đơn vị độc lập chuyên ngành thực hiện và được xác lập theo điều 4 & 5 của Nghị định 44/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 quy định về giá đất. Vì vậy, các đơn vị thực hiện đều căn cứ vào các giao dịch đã thành công được lưu tại Văn phòng công chứng, Văn phòng Đăng ký quyền sử dụng đất để tính toán. 

Tuy nhiên, trên thực tế, khi chuyển nhượng đất đai các bên (mua-bán) chỉ khai để tính thuế, với mức tối đa bằng giá quy định của UBND tỉnh, mức này thường khoảng từ 40-50% giá thực tế các bên mua bán (tại các vị trí đất đẹp hay thời điểm sốt đất, mức này có khi chỉ chiếm ở mức 30%). 

Theo CPMB, chủ trương và cơ sở về mặt pháp lý là chuẩn mực nhưng khi triển khai trên thực tế, nó không mang đầy đủ ý nghĩa của giá thay thế hay giá cụ thể nên các hộ dân đều không hài lòng vì giá bồi thường bao giờ cũng thấp hơn giá chuyển nhượng rất nhiều. 

Ngoài ra, các địa phương cũng thường xác định giá đất bồi thường theo Phương pháp hệ số điều chỉnh giá đất (phương pháp tính hệ số k). Cách này mang tính “chủ quan” rất nhiều.Thông thường với k=1 là dễ thông qua nhất và không giải trình cơ sở pháp lý với cấp thẩm định, phê duyệt. Sau khi UBND tỉnh đã duyệt, các khiếu nại được xử lý xoay quanh việc đã áp dụng đúng đơn giá quy định của cấp có thẩm quyền nên không có cơ sở giải quyết.

Mở rộng Trạm biến áp 500 kV Quảng Ninh。 Ảnh: Mai Phương/BNEWS/TTXVN

“Chính sách về mức hỗ trợ đất và tài sản trên đất do bị ảnh hưởng hạn chế khả năng sử dụng đất tại Nghị định 14/2014/NĐ-CP ngày 26/02/2014 quy định chi tiết thi hành Luật Điện lực về an toàn điện chỉ quy định mức cao nhất không quá 30% mà không quy định cụ thể ở một mức cũng dẫn đến kéo dài quá trình lập phương án bồi thường”, Trưởng ban Quản lý xây dựng EVNNPT , ông Châu Anh Tuấn cho hay. 

Với mức hỗ trợ 30% theo CPMB là chưa phù hợp với điều kiện thực tế, các địa phương và hộ dân đều không đồng tình, vì cây cối của hộ dân trong hành lang phải giải tỏa, chặt bỏ (kể cả những cây chỉ cần 6 tháng đến 1 năm nữa thu hoạch với giá rất cao).Họ không thể trồng lại giống cây nào khác do điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu và tưới tiêu không cho phép. Vô hình chung, họ nhận tiền hỗ trợ xong là gần như phải bỏ đất hoang. 

Đơn giá và cách tính bồi thường cây cối cũng là vấn đề bất cập. CPMB cho biết, tại một số địa phương quy định mật độ cây/ha để tính bồi thường. Cụ thể cây tràm/bạch đàn/keo lá tràm là 2.000 cây- 2.500 cây/ha.Trên thực tế, hộ dân trồng ngay hàng thẳng lối, cây phát triển rất tốt, đường kính từ 8-10 cm và đang phát triển. Khi tính bồi thường chỉ tính đúng mật độ, phần ngoài mật độ không xem xét hay xem xét ở mức độ thấp hơn, bồi thường khoảng 50-70% đơn giá. 

Ông Nguyễn Đức Tuyển, Giám đốc CPMB cho rằng đây là thiệt thòi lớn và gây bức xúc trong dân. Việc xác định mật độ cây trồng thực chất bắt nguồn từ việc giao khoán trước đây, với đất của Nhà nước (HTX, Nông trường, rừng phòng hộ) và vốn Nhà nước, còn người trồng chỉ là người làm khoán, làm thuê. 

Trên thực tế, cây cối với mật độ 3.500 cây/ha vẫn phát triển tốt và người dân thu hoạch được nhiều năm. Vì vậy, các hộ dân chỉ thống nhất cho chặt đủ số cây tính bồi thường, chủ dự án nếu muốn chặt thêm số lượng cây chưa tính bồi thường, phải thỏa thuận với giá rất cao khi gia đình yêu cầu. 

Khi địa phương các cấp đối thoại với các hộ dân để vận động đều không có tính thuyết phục và đề nghị chủ đầu tư, đơn vị thi công tìm mọi cách vận dụng cho dân, nếu muốn đẩy nhanh tiến độ GPMB cho dự án. 

Một thực tế nữa cũng diễn ra trong công tác GPMB là đối với đường dây có cấp điện áp từ 220kV trở xuống, các hộ dân và kể cả địa phương không yên tâm khi nhà ở trong hành lang điện. 

CPMB cho biết, từ trước đến nay, khi áp dụng Nghị định 106/2005/NĐ-CP ngày 17/08/2005 hay Nghị định 14/2014/NĐ-CP thường áp dụng điều 8 (đối với Nghị định 106) hay điều 18 (đối với Nghị định 14) không cho các nhà đã thỏa mãn các điều kiện an toàn điện di dời ra khỏi hành lang điện mà chỉ tính hỗ trợ cho phần Diện tích nhà trong hành lang tuyến. 

Tuy nhiên, với quy định: “Nhà ở, công trình được tồn tại trong hành lang bảo vệ đường dây có cấp điện áp đến 220kV thỏa mãn các điều kiện....” này, một số địa phương hiểu là: không bắt buộc các hộ dân có nhà đủ điều kiện tồn tại phải nằm trong hành lang điện, không cho di dời. Khi xây mới nhà trong hành lang tuyến thì các hộ dân phải thỏa mãn các điều kiện trong Nghị định, mới được làm. Do vậy, quá trình thực hiện cũng gây khó khăn làm chậm tiến độ. 

Trên thực tế, trong hành lang an toàn đường dây tồn tại chính các dạng nhà, công trình cần cải tạo như nhà mái tôn/ngói; vách/tường gỗ nguyên tấm, trụ gỗ tròn lớn vừa chịu lực vừ a để trang trí, sườn/khung gỗ, nền đất/xi măng; nhà mái pibroximăng; nhà mái tranh; nhà sàn bằng gỗ hoặc có mái bằng tranh tre.... Vậy, cách thức cải tạo lại nhà, công trình để đáp ứng an toàn điện và an sinh xã hội của mỗi loại nêu trên cũng chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể./. ​

Bài 3: Chưa có chế tài ràng buộc

Hiện nay vẫn chưa có chế tài nào ràng buộc trách nhiệm giữa chủ đầu tư và chính quyền địa phương liên quan đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng (GPMB).

Đó là thông tin từ ông Châu Anh Tuấn, Trưởng ban Quản lý xây dựng Tổng Công ty Truyền tải điện Quốc gia (EVN NPT) cho hay. Đặc biệt là trách nhiệm với tiến độ thực hiện GPMB.

Ông Châu Anh Tuấn cho biết, theo luật pháp quy định, công tác bồi thường GPMB thuộc trách nhiệm tỉnh và các cấp chính quyền địa phương, bao gồm rất nhiều việc như duyệt quy hoạch sử dụng đất, kế hoạch sử dụng đất, ra thông báo thu hồi đất, quyết định thu hồi đất, xây dựng tổ chức dịch vụ công về đất đai để thực hiện nhiệm vụ bồi thường giải phóng mặt bằng, duyệt giá đất cụ thể..... Chủ đầu tư có trách nhiệm cung cấp đủ hồ sơ dự án theo yêu cầu và cấp đủ kinh phí đền bù, cũng như tham gia vào hội đồng bồi thường.

Nâng công suất Trạm biến áp 500kV Sơn La。Ảnh: Mai Phương/BNEWS/TTXVN

Trên thực tế, đại đa số cán bộ thực thi công tác này tại các địa phương đều được đào tạo từ các trường lớp chuyên ngành, cần mẫn, nhiệt tình, hợp tác tốt với dự án để lập hồ sơ, vận động nhân dân GPMB cho dự án.

Tuy nhiên, theo đánh giá của Ban Quản lý dự án các công trình điện Miền Trung (CPMB), phần lớn cán bộ lại ngại va chạm. Họ chỉ triển khai cái rõ ràng, dễ dàng, khi vướng mắc dừng lại ngay hay tìm cách thoái thác trách nhiệm cho người khác. 

Ngoài ra, văn bản chỉ đạo từ các Sở ngành (đơn vị tham mưu của tỉnh) còn có nội dung chung chung, gây nhiều khó khăn cho đơn vị cấp dưới triển khai. 

Cũng do tiến độ dự án, các đơn vị thi công sẵn sàng chi trả thêm 1 khoản tiền cho gia đình để được thi công sớm (số tiền này chỉ mang tính thỏa thuận) nên vô hình chung đã tạo một thói quen, một nhận thức méo mó trong thống nhất phương án bồi thường theo đơn giá quy định. 

Theo CPMB, công tác đền bù phục vụ thi công hiện nay chưa được Nhà nước quy định cụ thể về nội dung này. Các địa phương đều cho rằng đây là việc thương lượng giá cả của nhà thầu thi công với chủ tài sản.

Về vấn đề đền bù thi công, đền bù các hư hại do thi công gây ra, hiện nay các đơn vị thi công đang muốn áp dụng theo hình thức khoán gọn, nhưng do chưa có quy định mang tính ràng buộc pháp lý nào, nên vấn đề này đang chứa những rủi ro cao trong tiến độ thỏa thuận mức đền bù hư hại. 

Điều này cũng dẫn đến hệ quả là đất thu hồi, cây trên đất thu hồi và cây trong hành lang phải chặt bỏ với đơn giá quy định, thường là thấp hơn giá thực tế, nhưng đất tạm, cây trên đất tạm cũng của hộ này, thường họ sẽ làm căng, gây khó cho đơn vị thi công để mong nhận được khoản tiền cao hơn giá bồi thường nhiều lần, làm cho công tác vận động càng thêm khó khăn và không có cơ sở để thuyết phục dân.

Đường dây 220kV Vũng Áng-Ba Đồn-Đồng Hới. Ảnh: Mai Phương/BNEWS/TTXVN

Một số vướng mắc khác cũng đang tồn tại như chặt hạ cây, giải tỏa, cải tạo nhà (đối với di dời và cải tạo), các hộ dân sau khi nhận tiền bồi thường, hỗ trợ đều không tự giải tỏa, với nhiều lý do: Trì hoãn để kéo dài thời gian thu hoạch hoa lợi; Chi phí thuê chặt hạ có khi cao hơn giá bồi thường; Tiền bồi thường hỗ trợ để di dời nhà thấp, trong khi phải thuê nhân công tháo dỡ. Vì vậy, để đảm bảo tiến độ thi công đóng điện, CPMB phải tổ chức tháo dỡ, giải tỏa cây cối. 

Trưởng ban Quản lý xây dựng Châu Anh Tuấn cho rằng, tại Luật Điện lực số 28/2004/QH11 và các Nghị định liên quan đã quy định đầy đủ về hành lang an toàn lưới điện, điều kiện tồn tại nhà ở, công trình trong hành lang bảo vệ an toàn đường dây trên không có điện áp đến 220 kV, thủ tục cấp phép xây mới hoặc cơi nới cải tạo, xây mới nhà ở công trình trong hành lang bảo vệ vệ an toàn lưới điện.

Cụ thể như tại điều 51 của Luật Điện lực đã quy định: “chủ sở hữu hoặc người sử dụng nhà ở, công trình đã được phép tồn tại trong hành lang bảo vệ an toàn đường dây dẫn điện trên không không được phép sử dụng mái nhà hoặc bất kỳ bộ phận nào của công trình vào những mục đích có thể vi phạm khoảng cách an toàn phóng điện theo cấp điện áp và phải tuân thủ quy định về bảo vệ an toàn dây dẫn điện khi sửa chữa hoặc cải tạo nhà ở công trình”.

Đồng thời, “trước khi cấp phép cho tổ chức cá nhân xây dựng mới hoặc cơi nới cải tạo nhà ở, công trình trong hành lang bảo vệ an toàn lưới điện thì cơ quan cấp phép phải yêu cầu chủ đầu tư xây dựng nhà ở, công trình thỏa thuận bằng văn bản với đơn vị quản lý lưới điện cao thế về biện pháp bảo đảm an toàn dây dẫn điện và an toàn trong quá trình xây dựng cơi nới.”

Do vậy, “với bồi thường GPMB, chúng tôi không thể chủ động được, nếu xảy ra các rủi ro khác như phải thay đổi thiết kế, năng lực nhà thầu yếu chúng tôi đều có thể bù đắp bằng các biện pháp tự chủ của mình như tăng cường nhân lực, tăng thời gian thi công hàng ngày…”, ông Tuấn nói.

Theo đánh giá của EVN NPT , bất cập chính sách và ý thức hoàn thành trách nhiệm của các cấp chính quyền sẽ quyết định chất lượng công tác bồi thường GPMB. Bất cứ địa phương nào nếu ý thức của cấp chính quyền cao thì ý thức của người dân cũng rất cao.

Vì vậy, EVN NPT cho rằng để nâng cao hiệu quả công tác bồi thường GPMB các dự án truyền tải điện, bên cạnh công tác tuyên truyền vận động để người dân hiểu được rằng việc chấp hành luật pháp trong bồi thường GPMB là có lợi cho bản thân mình, là góp phần xây dựng đất nước phát triển, thì việc các cấp chính quyền địa phương nâng cao chất lượng quản lý đất đai, đô thị, nâng cao ý thức trách nhiệm trong công tác bồi thường GPMB sẽ là yếu tố quyết định cho công tác này.

Ví dụ có thể thực thi chế tài: “Nếu địa phương nào để người dân sử dụng đất sai mục đích, cấp chính quyền nào cấp quyết định sai thẩm quyền thì người đứng đầu cấp đó chịu trách nhiệm bồi hoàn toàn bộ kinh phí do việc sử dụng đất sai mục đích gây ra”.

“Nếu có chế tài đó, chắc chắn không địa phương nào để xảy ra hiện tượng sử dụng đất sai mục đích”, Trưởng ban Quản lý xây dựng EVN NPT khẳng định.

Để khắc phục các vướng mắc còn đang tồn tại trong GPMB, theo ông Tuấn, về phía các Ban Quản lý dự án, các Công ty truyền tải điện, ngay sau khi có Báo cáo nghiên cứu khả thi (F/S) sẽ tập trung nhân lực để thực hiện sớm các thủ tục bồi thường GPMB với từng địa phương.

Đồng thời thông báo với các cấp chính quyền địa phương kế hoạch đầu tư xây dựng lưới điện truyền tải và nhu cầu sử dụng đất của các dự án sẽ triển khai tại các địa phương để địa phương chủ động và có kế hoạch chuẩn bị./. ​